Dlaczego ludzie tak chętnie żyją cudzym życiem?

My, ludzie, jesteśmy ciekawscy. Wścibscy wręcz. To w sumie nic złego, bo dzięki tej niepohamowanej dociekliwości nie siedzimy już w ciemnych jaskiniach. Ciekawość to przecież ważna składowa postępu. To siła napędowa nauki, dzięki niej wiemy, jak żyją mrówki na Syberii, znamy losy Sumerów i wysyłamy sondy na Marsa. Ale nie ma róży bez kolców.

Jesteśmy istotami społecznymi, lecz jednocześnie bardzo cenimy sobie własną prywatność i poczucie wolności. Tymczasem wrodzona ludzka ciekawość sprawia, że nasze sprawy często wcale nie są tylko nasze. Czasami to dyskretne podglądactwo, czasami bezpardonowe pakowanie się z buciorami w cudze życie. Zupełnie bez celu, ot tak, żeby zaspokoić własne instynkty. Albo, co gorsza, żeby kogoś sprowadzić do parteru.

Pokój z widokiem

Jest taka organizacja, z którą chyba każdy choć raz w życiu się spotkał. To komitet osiedlowy, kilkuosobowe grono osób, od biedy może to być jednoosobowa organizacja. Bez znaczenia, liczy się fakt, że ów komitet dokładnie wie, kto, gdzie, z kim i w jakich pozycjach coś robi. Zwykle też nie trzyma tej wiedzy dla siebie, lecz w ramach misji społecznej dzieli się szczegółami z resztą ludzkości. Dodając od siebie stosowne komentarze, by każdy wiedział, jak dane wydarzenie prawidłowo interpretować. Można tu wyróżnić sekcję amatorów, którzy naiwnie sądzą, że prawdę o świecie posiądą obserwując otoczenie wyłącznie z pozycji kocyka w oknie, ale na szczęście na posterunku są też profesjonaliści, którzy wiedzą, jak przyczaić się za firanką, gdzie przyłożyć ucho i kiedy podejść do judasza. Po krokach na schodach rozpoznają, któż to właśnie wraca do domu po 23. I czy wraca na trzeźwo. Albo z poczuciem winy po popełnionym grzechu. Wiedzą, jaką Malinowska ma pościel i że daje mężowi pomidorową z kartonu. A Malinowski chodzi do piwnicy nie naprawiać rower, tylko popalać fajki, które rzekomo rzucił.

I gdyby to się jeszcze na tym kończyło… Ale nie, to by było za proste. Musi być jeszcze odgłos wydany paszczą. Co sąsiadka taka niezadowolona, mąż znowu „na nadgodzinach”, z tą asystentką, cycatą taką, ale to chyba silikon, co nie? A pan, sąsiedzie, tego merca to z Niemiec ze złomu ściągał, co pan mówi, nowy, z salonu? A co to państwo, przemeblowanie o trzeciej w nocy robili, bo coś skrzypiało? Można oczywiście te supozycje skwitować wzruszeniem ramion, ale prawda jest taka, że jak komitet osiedlowy zagnie na kogoś parol, nie ma łatwo. Sąsiedzkie MI6 potrafi zamienić czyjeś życie w koszmar, a im bardziej ktoś odstaje od jakiejś społeczności, tym większe zainteresowanie budzi. Tajniacy się wzajemnie nakręcają, cenzura się zaostrza, przekaz jest jasny: mamy cię na oku. Każdy twój krok będzie osądzony.

Dlaczego nie pójdziesz do siebie?

Skąd ta chora fascynacja cudzym życiem? Pewnie, kto nigdy nie skalał się plotką, niech pierwszy rzuci kamieniem, ale tu nie chodzi o sporadyczne obrobienie komuś tyłka. To „permanentna inwigilacja”, brakuje tylko drzwi pod prądem i lampy w podłodze. I po prostu nie da się uniknąć pytania: dlaczego ty człowieku nie zajmiesz się samym sobą?! Najbardziej oczywista grupa podpinaczy pod cudze życiorysy to te przysłowiowe Janusze, Grażynki i ich córki Kariny. Klasyczni nieudacznicy, których losy można zamknąć w kilku słowach: tramwaj, fabryka, obiad, zakupy w markecie, kanapa. Ludzie nudni i znudzeni, bez żadnych osiągnięć i zainteresowań. Gdyby przyszła do nich policja z pytaniem, co robili 28 października 2010 roku, to w zasadzie nie byłoby problemu z odpowiedzią – jeśli był to czwartek, to najpewniej nie różnił się niczym od ostatniego czwartku. Dlaczego więc nie przełamią tej nudy czymkolwiek? Ano dlatego, że do schematyczności bardzo łatwo się przyzwyczaić. Łatwo popaść w marazm, ale że pustka irytuje, to chociaż pogapimy się na innych.

Problemy tych innych wciągają. Można ich z tonem wyższości skrytykować, że „ja w ten sposób to nigdy”, pozazdrościć psiocząc na niesprawiedliwość dziejową, poużalać się obłudnie nad czyimś nieszczęściem i z napięciem wyczekiwać kolejnych potknięć. Można rozkminiać, skąd oni coś tam mają, dlaczego coś tam robią i w jakim celu z kimś tam się spotykają. Wtykanie nosa w nieswoje sprawy jest znacznie łatwiejsze niż podjęcie samodzielnego wysiłku, by wreszcie wydarzyło się coś bardziej emocjonującego niż promocja w Auchan. Mniej ryzykowne, bo jak potknie się noga, to nie nam, tylko im. My sobie to tylko omówimy, z popcornem na kolanach.

To jednak nie wyczerpuje w całości tego zagadnienia. Obok ludzi o nędznych charakterach są też tacy, którzy żyją cudzym życiem, bo na swoje własne zwyczajnie nie mają siły albo środków. Babcia, która nie opuszcza swojego okiennego posterunku i zgryźliwie komentuje upadek obyczajów nie musi być zrzędzącą, wredną babą. Może być biedną emerytką, która chętnie wybrałaby się na wieczorek do „Kameralnej”, ale gdy każde pięć złotych jest niczym skarb, a na endoprotezę trzeba czekać kilka lat, motywacyjne gadki brzmią jak głupi żart. Żeby jeszcze dzieci odwiedziły, a tu nic, zostaje więc siedzenie w domu i szpiegowanie sąsiadów, jedyna sensowna rozrywka i jakaś namiastka prawdziwego życia.

Ograniczenia rodzą zazdrość

Niezdrową ciekawość podsycają także przeróżne ograniczenia. Na przykład udawana religijność. Ktoś teoretycznie wyznaje surowe zasady, ale tak nie do końca zgodne z wewnętrznym przekonaniem, dlatego swoboda innych mocno doskwiera i zaczyna się obsesja na punkcie życia seksualnego sąsiadów albo osób ze świecznika. Jeśli wiara jest jedynie na pokaz, to ten cały dekalog jest wyłącznie kulą u nogi, a gdy na dobitkę widać, że Kowalska ma za nic szóste przykazanie, to człowieka może po prostu szlag trafić. Samemu nie wolno, to się chociaż poemocjonujemy cudzymi dokonaniami w alkowie. Z odpowiednią dawką jadu, żeby nie było, że się te plugastwa pochwala. No wiecie, jak się tak napatrzę, to bardziej nienawidzę. Zresztą nie tylko seks spędza sen z powiek. Interesujące jest wszystko. A że kolczyk w pępku, a że chłopak z dredami, a że praca u Niemca i skąd ona ma na wczasy w Tajlandii.

Cudzym życiem pasjonują się też zahukane gospodynie domowe, choć nie zawsze ze swojej winy. No bo wyobraźcie sobie, że mąż despota trzyma was krótko, jak w tym dowcipie o babie na łańcuchu. Całe dnie kręcą się wokół dzieci, obiadów, dostawców jarzyn i prasowania koszul. Żadnych rozrywek, żadnych przyjemności, jedynie przymusowa monotonia. Jak tu nie zwariować? I jak tu nie podglądać innych? Jak tego nie komentować? Jak która ma lepiej, to sobie człowiek ulży dorabianiem teorii o niecnych drogach prowadzących do tego tak zwanego sukcesu. Jak ma gorzej, to jest jakaś dzika satysfakcja i choć tymczasowa poprawa podłego nastroju. Można na tych obcych wylać wiaderko własnych frustracji i lęków. No nie po chrześcijańsku takie zachowanie, ale nie każdy ma tyle siły, by wyrwać się z toksycznego domu i zostaje takie mało fortunne odreagowywanie osobistych nieszczęść.

Rany, co za głąby!

Cudze losy są pasjonujące nie tylko wtedy, gdy dotyczą osób z najbliższego otoczenia. Podglądactwo zbiera swoje żniwo także w telewizji oraz internecie. Tutaj chyba jeszcze bardziej niż w realu. Czatowanie przy oknie jest dość męczące, bo na jedną dobrą akcję trzeba czasem czekać wiele godzin, w środkach masowego przekazu oryginalnych osobników mamy na pstryknięcie palcami. Każda tv ma kilka formatów, które polegają na podglądaniu innych, zupełnie nam obcych ludzi. Jak gotują, skaczą do wody, szukają żony albo biją się o tytuł mistrza melanżu. Nawet jeśli to w dużej mierze widowiska reżyserowane, miliony ludzi pasjonują się tym, co oni tam robią. Dlaczego to robią. Do czego są zdolni. A jak się podgryzają, jak się obgadują, jak sobie świnie podkładają! Ich losy są tak wciągające, że nie można się doczekać kolejnego odcinka.

W sieci jest dokładnie to samo. Wszelkie amatorskie filmiki, te prawdziwe instruktaże wspinaczki na Himalaje debilizmu, biją rekordy popularności. Jak nie jakiś kretyn, co próbuje zjeść w całości piri piri, to koleżka, który skacze na kaktusa. Albo laski pod dyskoteką, co wzięły się za łby i pogubiły treski. Oglądanie takich historii jest lepsze niż National Geographic. Małpy w zoo? „Człowieki” to dopiero jest zwierzyniec!

A żeby było ciekawiej, to gwiazdki owych przedstawień dobrowolnie biorą w tym udział. Mają wrogów, ale i wiernych fanów, którzy doskonale rozumieją, że dla nowego samochodu warto zjeść zgniłą baraninę albo zamknąć się w tubie wypełnionej robalami. Krytyka? Łeee, grunt, że nas oglądają, dzięki temu jest fejm, pieniążki i szacunek wśród ziomków. Warto. Niech patrzą. Niech patrzą ile wlezie.

Dlaczego to oglądasz?

Myli się jednak ten, kto sądzi, że podobne real tv oglądają wyłącznie umysłowe i emocjonalne ułomki w klapkach Kubota. Bez wątpienia spora część oglądaczy to osoby chcące się jedynie dowartościować cudzą głupotą i mentalnym uwstecznieniem, zyskując poczucie własnej lepszości. Ale do domu Kardashianek zaglądają też osoby, po których raczej nikt by się tego nie spodziewał. Fakt, nie śledzą z wypiekami na twarzy wszystkich perypetii ekipy z Warsaw Shore, jednak nie pogardzą dobrą beką z czubków, którzy dla chwili sławy potrafią spałaszować surowe, świńskie kiszki. Oglądają ich, bo to na swój sposób fascynujące. To zupełnie inny świat, którego się nie rozumie, ale który jakoś tam pociąga. Trochę jak egzotyczna wycieczka – w domu najlepiej, ale fajnie jest zobaczyć, jak żyje się w Kirgistanie albo na Borneo.

Pasjonowanie się losami bohaterów ze srebrnego ekranu nie zawsze jest zresztą czymś szkodliwym, reality show to na szczęście nie tylko „Żony Hollywood”. To także całkiem ciekawe serie o kucharzach, poszukiwaczach skarbów, przyrodnikach, drwalach, poławiaczach krabów. W dalszym ciągu sporo tam „podkręcanej” rozrywki, ale z pierwszego planu znikają blondwłose tipsiary z IQ konewki i byczki z ubytkiem szarych komórek. Z bohaterami takich show można się zżyć, można im kibicować i zazdrościć odwagi, bo nie każdy pojedzie jak Ed Stafford bawić się w Robinsona Crusoe gdzieś na Pacyfiku. Oglądając takie przygody w telewizji, można troszkę uszczknąć tych emocji i poczuć ducha przygody. Wiadomo, z jednej strony też by się chciało rąbać drzewo na Alasce i polować na karibu, ale z drugiej, to jednak nieco przerażające i zbyt wymagające, a nie każdy rodzi się bohaterem.

Odwracanie oczu

Nadmierne interesowanie się cudzym życiem ma jeden szczególnie paskudny aspekt – to radość z cudzych niepowodzeń. Mało kto śledzi innych po to, by dodawać im otuchy i służyć szczerą radą. Nie. Zabawa rozkręca się wtedy, gdy obserwowanym spadła kłoda pod nogi. Jakże przyjemnie ogląda się czyjś upadek i toczenie po równi pochyłej! Taki był mądry, a teraz leży na glebie. I kto jest teraz górą? My, szaraczki, tacy niby niepozorni. A wy macie za swoje.

A jeśli obiekt pod obserwacją, jak najgorszy złośliwiec, kroczy ścieżką chwały? Spokojnie, nie ma takiego sukcesu, którego nie da się ośmieszyć i zdeprecjonować. Ktoś zarobił wielkie pieniądze? Pewnie ukradł i robi deale z szemranymi gośćmi, przecież my, porządni, tylko skromne wypłaty, a on nagle uczciwie zrobił majątek, taaa, jasne. Koleżanka z pracy właśnie się zaręczyła? Koleś pewnie pije albo ją zdradza, no gdzie kto wartościowy na takiego paszczura by poleciał. Laska zaczęła biegać? Pewnie liczy na to, że złapie faceta na tą swoją chudą dupę, no ale jak chce takiego, co tylko na wygląd, jej sprawa, jest taka żałosna.

W ludzkiej ciekawości zdumiewa coś jeszcze. Ludzie uwielbiają historie, jak to Zofia rogi Marianowi przyprawiła, a Mieczysław spod trójki coś często wraca nad ranem. Będą o tym rozprawiać miesiącami, z drobiazgowością godną zegarmistrza. Ale gdy komuś dzieje się prawdziwa krzywda, nagle wszyscy sznurują usta. Nie widzą, nie słyszą. Własne sprawy w jednej sekundzie okazują się tak absorbujące, że aż traci się kontakt ze światem. Nikt „nie wie”, że sąsiad tłucze żonę do krwi, a sąsiadka pije i głodzi dzieci. Wtedy to kompletnie nikogo nie obchodzi.