Jak zmienia nas śmierć rodziców?

Naturalny porządek jest taki, że dzieci zazwyczaj żyją dłużej od rodziców i w pewnym momencie stają się świadkami ich śmierci. Lecz choć to bardzo powszechne zjawisko i większość z nas będzie musiała tego doświadczyć, nie sposób się przygotować na ostateczne odejście mamy i taty. To niemal zawsze jest taka bomba, po której ciężko się pozbierać.

Również wtedy, gdy z rodzicami łączyły nas bardzo chłodne stosunki czy wręcz otwarta nienawiść. Śmierć rodziców jest bowiem zakończeniem pewnego etapu naszego życia i mało komu udaje się po tym żyć dalej, jak gdyby nigdy nic. A zmiany są czasami dość zaskakujące.

Nie do wiary, że już ich nie ma

Dla małego dziecka śmierć rodzica to ogromna, niewyobrażalna tragedia i praktycznie w każdym przypadku odciska to jakieś piętno na psychice dorastającego człowieka. Okazuje się jednak, że dla dorosłych to wcale nie jest dużo lżejsze doświadczenie, mimo że są oni świadomi nieuchronności tej chwili i zdążyli się uniezależnić od swoich opiekunów.

Uczucia dopiero co osieroconych dzieci są bardzo gwałtowne. Jest szok, jest niedowierzanie, jest straszliwy smutek. Oczywiście to, w jakich stosunkach było się z rodzicem, wpływa na intensywność przeżywanego nieszczęścia, dlatego nie można powiedzieć, że żałoba zawsze wygląda tak i tak. Rzadko jednak spływa to po kimś jak po kaczce, bo co by nie mówić, rodzic kształtuje naszą osobowość i wyznawany system wartości, zarówno gdy jest opiekunem jak z podręcznika, jak i wtedy, gdy niespecjalnie przejmuje się swoim potomkiem.

Nie ma też większego znaczenia, czy śmierć była nagła, czy od pewnego czasu było jasne, że do pożegnania wkrótce nadejdzie – spodziewany czy nie, koniec życia bliskiej osoby to nieprzyjemne zaskoczenie, że to już, nieodwołalnie i nic nie można z tym zrobić. Dla wielu dorosłych dzieci żałoba po rodzicu jest strasznie trudna do przejścia, a czasami kończy się to nawet depresją i traumą, z której nigdy nie udaje się wyjść.

Najgorzej zwykle jest wtedy, gdy nie było się obecnym w tych ostatnich godzinach, nie zdążyło się pożegnać – tu często dochodzą gorzkie wyrzuty sumienia, że może to po części także nasza wina, a samo umieranie byłoby dla rodzica mniejszym cierpieniem, gdyby miał przy sobie najbliższe osoby.

Kim byli moi rodzice?

Żałobę przeżywamy bardzo różnie, generalnie jednak, większość lepiej to znosi, gdy nie jest w swym smutku zupełnie sama. Nierzadko to moment, gdy mocno zmieniają się relacje z resztą rodziny – po odejściu rodziców brat lub siostra staje się jeszcze bliższą osobą, można bardziej docenić obecność ciotek i wujków, którzy stają się niejako łącznikiem z przeszłością, wspominają zmarłych, przedstawiając ich w zupełnie innym świetle, przytaczając nieznane do tej pory fakty z dzieciństwa i młodości, opowiadając historie, o które byśmy swoich opiekunów nigdy nie podejrzewali. To często ten moment, gdy zaczyna docierać, jak wiele rodzice zmienili i poświęcili, by nas wychować, przez co pewne ich cechy charakteru stają się bardziej zrozumiałe.

Choć bywa, że po śmierci rodziców wszystkie więzy zupełnie się rozrywają, z rodziną nie łączy nic poza nazwiskiem, i dotyczy to czasem także samego rodzeństwa, które do tej pory spotykało się ze sobą właśnie ze względu na mamę czy tatę, a teraz już nie musi, więc każde idzie w swoją stronę i co najwyżej zamieni kilka słów nad grobem 1 listopada. Śmierć rodziców może aktywować dawne nieporozumienia, skłócić z powodu spadku, sprowokować do awantury, kto ile się zajmował staruszkami i co z tego wynikło – po takich sporach niekiedy nie ma co ratować, zwłaszcza że teraz brakuje rozjemców zdolnych załagodzić ten konflikt.

Śmierć jest takim szokiem, że skłania do refleksji nad sobą. Może jednak warto pomyśleć o własnych dzieciach? Wziąć ślub? A może wreszcie rozstać się z toksycznym partnerem, bo szkoda czasu na kiepskie związki? Może ta praca wcale nie jest wymarzona i nie warto się poświęcać czemuś, co nie daje szczęścia ani perspektyw na przyszłość? Tak, to czasem tylko chwilowe przemyślenia pod wpływem emocji, ale bywa, że ten krótki przebłysk zostaje w głowie i każe przewartościować dotychczasowe życie.

Naprawdę jestem sama

Cokolwiek się stanie potem, jedno jest pewne – zostajemy sierotami. Nikt nas nie odda do domu dziecka, ale pustka jest odczuwalna. Owszem, dorośli na ogół mają przyjaciół, męża/żonę, własne dzieci, to jednak inne więzi, które wprawdzie łagodzą ból, ale nieobecności rodziców tak do końca nie są w stanie zastąpić.

Nie jesteśmy już nieporadnymi istotkami, lecz mimo wszystko przyjemniej się żyło ze świadomością, że istniała ta najwyższa instancja, do której człowiek zwracał się w różnych momentach swojego życia, a to skarżąc się na wrednego szefa, a to płacząc po miłosnym zawodzie, a to z pytaniem o radę albo z prośbą o pomoc – bo nawet mając idealnego partnera i oddanych przyjaciół, opieka ze strony rodziców jest szczególna, często bezwarunkowa, i choćby działy się najgorsze rzeczy, mama z tatą trwali na posterunku, gotowi udzielić wsparcia.

Po ich śmierci zostajemy w pewnym sensie zdani tylko na siebie, musimy dojrzeć tak na sto procent. Oczywiście, większość pewnie powie, że przecież od dawna jest samodzielna i wcale nie jest taka samotna, ale ten brak daje o sobie znać w wielu kluczowych chwilach, jak ciąża, ślub, przeprowadzka, ważne zmiany w karierze zawodowej, finansowe tarapaty, ciężka choroba.

Dla tych, którzy byli mocno związani z rodzicami, to wyjątkowo bolesne doświadczenie, ale ukłucie w sercu pojawia się i u tych, którzy z mamą i tatą nie byli zżyci, bo wielka szkoda, że brakowało serdeczności w rodzinnych kontaktach, a teraz nie da się już niczego naprawić.

Niestety, nie miałam czasu

Ból często potęgują wyrzuty sumienia. Na liście rzeczy, których jako dorośli żałujemy najmocniej, zazwyczaj wysoko znajduje się żal, że nie spędzaliśmy wystarczająco dużo czasu z bliskimi. W tym właśnie z rodzicami. Trochę winny jest współczesny styl życia – sporo pracujemy, mieszkamy daleko od domu rodzinnego, jesteśmy wiecznie zmęczeni, sfrustrowani, przytłoczeni obowiązkami, a towarzyskie zaległości przecież zdążymy nadrobić.

Nie ma więc kiedy zadzwonić do mamy, wpaść choć na kwadrans do samotnego taty, zwłaszcza że starsi rodzice bywają męczący, mają staroświeckie poglądy, zadręczają kłopotliwymi pytaniami, czepiają się, narzekają, nie pozwalają żyć po swojemu. Lecz gdy ich zabraknie, tęskni się za ich troską, niedzielnym kotlecikiem z ziemniaczkami, nawet za wtrącaniem się w nasze sprawy. A najgorsze jest to, że większość tych niesnasek dałoby się sensownie rozwiązać, gdyby zamiast słownych przepychanek choć raz pogadało się szczerze, od serca. Część zaś po prostu odpuściło, bo wcale nie było o co toczyć wojny, dziś widać, że to w sumie jakieś głupoty, a tak niepotrzebnie zatruwały atmosferę.

Rodziców często bierze się za pewnik, bo zawsze byli i pewnie długo jeszcze będą. Dlatego po ich śmierci żałuje się niewypowiedzianych podziękowań, przemilczanych ciepłych słów, pominiętych czułych gestów, unikania spotkań. Pocieszamy się, że oni pewnie o naszych uczuciach i tak wiedzieli, ale też mamy świadomość, że to jednak nie to samo, co potęguje rozpacz po ich odejściu.

Tym bardziej, że po śmierci łatwiej nam kogoś usprawiedliwić czy wybielić, przypomnieć sobie i docenić te drobne gesty świadczące o miłości. Tego, że zrzędliwy ojciec mógł co sobotę jeździć z kolegami na ryby, a jednak zostawał w domu, dmuchał basenik i smażył dzieciakom kiełbaski. Że mama krytykowała zdzirowate ubrania i mieszkanie bez ślubu, ale w czarnej godzinie ratowała swoimi oszczędnościami i zawsze miała w szafce ulubione ciastka, na wszelki wypadek, gdyby córcia wpadła z wizytą.

Nierozwiązane sprawy

Pozostawienie rodzinnych sporów nierozwiązanymi potrafi się ciągnąć długimi latami, a śmierć niestety zamyka wszelkie furtki prowadzące do pojednania. Dotyka to prawie wszystkich dorosłych dzieci, które miały jakiś zatarg z rodzicami – tych, które mimo kłótni pozostawały blisko i szczerze przeżywały żałobę, jak i tych, które doświadczyły wielkiego zła i nie chciały mieć z mamą bądź tatą nic wspólnego.

Zerwanie kontaktu nie oznacza bowiem wymazania rodzicielskich więzów – rodzice mogą być nieobecni, ale ich duch wciąż unosi się w powietrzu, wpływa na stosunki damsko-męskie, na własne rodzicielstwo, na kontakty w pracy i ze znajomymi. Śmierć przecina toksyczne relacje, nie zawsze jednak idzie za tym poczucie ulgi, ponieważ często dręczy świadomość, że nie zdążyło się wszystkiego wyjaśnić, nie usłyszało się przeprosin, nie doszło do pojednania, zrozumienia, akceptacji.

Można wprawdzie samemu się z tego uleczyć, ale gdy brakuje drugiego głównego aktora, cały proces trwa dłużej i wymaga większego wysiłku. Niezależnie od tego, jak człowiek sobie wmawia, że w pojedynkę da radę, posiadanie kochającego rodzica jest pragnieniem większości z nas i gdy tego nie doświadczamy, czujemy smutek i gniew – a po śmierci nie można się już dłużej łudzić, że nastąpi szczęśliwe zakończenie.

Słodko-gorzka wolność

Z drugiej strony, ostateczne rozstanie potrafi dodać wiatru w żagle. Śmierć toksycznych rodziców nie tyle cieszy, ile umożliwia wyrzucenie balastu. Przeszkadza brak wyjaśnienia trudnych spraw, ale też znika „stresogenny czynnik”, jakkolwiek dramatycznie i kontrowersyjnie to brzmi.

Kiedy dziecko ciągle domagało się miłości i uwagi, szukało akceptacji, dawało z siebie tyle, ile mogło, ale czuło, że dla rodzica jest ciężarem i życiowym rozczarowaniem, przerwanie tego może przyspieszyć odbudowę samooceny. Można wreszcie skupić się naprawdę na sobie. Przemocowy rodzic już na pewno nie skrzywdzi, słowem ani czynem, nie ma tego lęku, że źródło cierpienia wróci.

Również w tych mniej dramatycznych okolicznościach, po śmierci rodziców część dorosłych dzieci może wreszcie podążyć własną ścieżką, bez ciągłego ukrywania na przykład nieakceptowanego homoseksualizmu albo odejścia od kościoła. Można pójść do pracy, o której się marzyło, ale rodzice inaczej wymyślili sobie karierę swojego dziedzica i pogardzali jego artystycznymi ciągotkami. Robić rzeczy, o których za życia rodziców strach było nawet pomyśleć.

Jest to pewnego rodzaju wyzwolenie, aczkolwiek nierzadko podlane goryczą, że rodzice nigdy nie byli w stanie pogodzić się z odmiennymi poglądami i nietypowym stylem życia swoich pociech. Trudno tu mówić o radości z czyjejś śmierci, bo to przecież w większości przypadków nie taka wolność, jakiej by się chciało – dlatego czasem i ze zmarłymi pozostaje się w niezgodzie.

Tradycja toczy się dalej

Kłopoty ze znalezieniem wspólnego języka z rodzicami na szczęście nie zawsze wynikają z dramatycznej przeszłości, często to nic innego jak zwykły konflikt pokoleń. Ludzie wychowani w różnych czasach inaczej rozumieją rzeczywistość, mają swój pogląd na to, co wypada, a co jest nie do przyjęcia. I kiedy rodzice odchodzą, z sentymentem przypominamy sobie ich zwyczaje, które wcześniej wydawały się śmieszne i głupie, a dzisiaj stają się częścią naszego dziedzictwa.

Dzięki nim można zachować pamięć o mamie i tacie, podtrzymać tożsamość, zachować te unikalne fragmenty przeszłości. Wiele osób właśnie po śmierci rodziców wraca do kultywowanych przez nich tradycji, choć dawniej jawiły się one jako staroświeckie i bez sensu. W codziennych rozmowach chętnie się przywołuje, co tata powiedział i co mama zrobiła. Brzydka komódka z ich sypialni, której nie znosiło się w dzieciństwie, nagle staje się ulubionym meblem – patrzymy na nią i czujemy, że rodzice tu byli.